Memmed Emin Resulzade

[Ayselim]

MEMMED EMIN RESULZADE (1884 -1955)



(Azerbaycan xalqinin HEQIQI ve EBEDI lideri, Vetenini her cur vezife , shan-shohret, shexsi menafeden daha yukseklerde tutan, Azerbaycan Milli Qurtulush herekatinin en gorkemli xadimi ve ILK DEMOKRATIK CUMHURIYYETIN BANiSi

M E M M E D E M I N R E S U L Z A D E nin siyasi fealiyyeti barede kiçicik melumat)


Sən bizimsən, bizimsən durduqca bədəndə Can,
Yaşa - yaşa çox yaşa, ey şanlı Azərbaycan!

Azerbaycan milli istiqlal herekatinin ve tekce turk ellerinde deyil butun islam aleminde ilk respublika olan Azerbaycan Demokratık Respublıkasının banisi, sonralar ömür yolu zengin ve keşmekeşli hadiselerle dolu dastana çevrilen, xalqimizin ölümsüz lideri MEMMED EMIN RESULZADE…
1184, 31 yanvar — Memmed Emin (Axund Haci Molla Elekber oglu )Resulzade Bakida anadan olub . Ilk tehsilini –“Rus-Muselman Mektebi”nde, orta tehsilini Baki Texniki Mektebinde alir
1902-1907 — Genc Memmed Emin Resulzade Azerbaycanda rus mustemlekesine qarshi gizli mubarize aparan ilk teskilat yaradir; edebi ve siyasi fealiyyete bashlayir
1908-1910 — çar teqibleri uzunden Memmed Emin Veteni terk edib ,irana getmeye mecbur olur. Tebrizde Settarxan ve onun silahdaslari ile gorusur,iranda sah rejimine qarsi inqilabin esas rehberlerinden olur.Cenubi Azerbaycanda dogma xalqinin acinacaqli veziyyetini gorur ve bu Memmed Emin Resulzade yaradiciligina tesirsiz QALMIR. Memmed Emin iranda Avropa tipli jurnalistikanin esasini qoyur ; Memmed Emin iran democrat partiyasinin esas yaradicilarindan biri olur. Sonralar iranli alim S.H. Tagizade Resulzadenin xatiresine hesr etdiyi nekroloqda yazacaq “ Modern Avropa qezet formasini ilk defe irana getiren
1911 — irandaki teqiblere gore Memmed Emin Resulzade Turkiyeye muhaciret edir “Turk Yurdu “ adli jurnalinin feal yazarlarindan olur
1913-1918 —Resulzade vetene qayidir. “Musavat”in şöbeleri Azerbaycanin butun qezalarinda,Rusiya,Ukrayna,Gurcustan,ermenistan,Turkustan,Cenubi Azerbaycan,iran ve Turkiyede achilir. Resulzade Rusiya parlamentine Azerbaycan ve Turkustandan millet vekili ve eyni zamanda AZERBAYCAN MILLI ŞURASInin sedri seçilir
1918-,28 MAY — Azerbaycan musteqil dovlet élan edilir . Resulzade ve şura üzvleri Istiqlal Beyannamesini ayaq uste dinleyir. Butun ölkelerin radiostansiya ve qezetleri Azerbaycanın musteqilliyi xeberini dunyaya yayir.
1920 — Rusiyanin Azerbaycana hucumu ve 28 aprel hadiselerinden sonra Resulzade Lahicda hebs olunur Bundan xeber tutan Stalin özü şexsen hebsxanaya gedib Resulzadeni azad etdirir. Bununla Stalın 1905-de onu (Stalini ) ölümden qurtaran keçmiş inqilabçi dostu Memmed Emin Resulzade qarşisinda öz tarixi vicdan borcunu yerine yetirir .Stalın Resulzadenı Moskvaya aparib Milletler Komissarliginda yuksek vezifeye teyin edir
1922 —Resulzade elmi tedqiqat adi ile Peterburqa , oradan ise dostlarinin yardimi ile Finlandiyaya gedır .Belelikle Resulzadenin muhaciret dövrü başlanir
1923-1946 — bu iller erzinde Resulzade Avropa ölkelerinde – Turkiye, Ruminiya, Almaniya, Polsada -- muxtelif vezifelerde çalişir; turk, rus ingilis, polyak, fransiz,alman ve b.dillerde meqaleleri cap olunur



1947-1954 — Memmed Emin Resulzade Turkiyeye (Ankaraya) köçür ve ömrünün sonuna qeder orada yaşayir. Xalqımızın tarixi ile bagli eserlerii ve meqaleleri muxtelif dillerde çap olunur
1955,6 mart — saat 23;10, Ankara Universitetinin tibb fakultesi klinikasinda şeker xesteliynden yatan Memmed Emin Resulzade 3 defe “ Azerbaycan… Azerbaycan… Azerbaycan…’ deyerek ebediyyete qovuşur.




7 mart — 22:45 ,Ankara radiosu Azerbaycanin milli lideri Memmed Emın Resulzadenin vefatini teesufle bildirir/
Memmed Emin Resulzade Ankara ,Esri mezarliginda defn olunub. Vefati munasibetile bir çox olkelerde – Turkiye, iran , Qerbi Avropa olkelerinde muxtelif nekroloqlar cap olunub . Bunlardan en maraqlisi iranli alim bir zamanlar Resulzade ile birge iran inqilabibin esas rehberlwerinden hesab edilen , sonradan şah rejimi terefdarina chevrilen ve dogma xalqina yad adam olan Seyid Hesen Tagizadenin yazdigi nekroloqdur. O, yazirdi : “ Resulzade butun omrum boyunca Şerq dunyasinda tayina rastlaşmadigim , mubaligesiz söyleye bileceyim fövqelade nadir insanlardan biri idi. Memmed Emin bey terbiyeli, quvvetli ve saglam mentiq sahibi , temiz qelbli, dogru sozlu, metanetli,tam menasiyle dürüst, fıkir ve yoluna derin bir inam besleyen fedakar, mucahid ve örnek bir insandı. Belelerine zemanemizde ve hele bizim tereflerde rast gelmek mumkun deyildi. “1992-ci ilde Azerbaycanin yeniden oz istiqlaliyyetine qovushmasi Memmed Emin Resulzadenin iller Önce peygembercesine söylediyi sözlerin dogrulugunu bir daha tesdiq etdi. Edib özunden sonra gelen nesle muracietle yazmishdi:
“ — Senden evvelki nesil yoxdan bir bayraq , bir muqeddes ideal remzi yaratdi.onu min müşkülatla ucaldaraq dedi ki : “BIR KERE YUKSELEN BAYRAQ BIR DAHA ENMEZ”.Bunu deyerken o bu gunku öksüzane menzereni hesaba almamiş deyildi.Bu onun terefinden tesevvur olunmuşdu. O, senin o zaman bu bayragi çiyinlerine alib, mesumane bir terzde küçe-küçe dolaşaraq “Ireli,ireli Azerbaycan esgeri!” deeye esger kimi addim atdigini görmüş ve bu sözü cesaretle söylemişdi. Elbette ki , sen onun bu umidini qirmayacaq, bu gun parlament binasi üzerinden Azerbaycan turklerinin yaniqli turkulerine, üreklerine enmiş bu bayragi tekrar o bina uzerine dikecek…
—Ya qazi, ya şehid olacaqsan!” Memmed Emin Resulzadenin üreyinin qani ile yazdiği bu müraciet bize,1980-in sonlarindan sovet imperiyasi vaxtinda 3 rengli bayraqlarla Baki küçelerine çixib “Azadliq!”, “Istiqlaliyyet!” bağiran , Azadliq meydaninda iradesini butun dunyaya bildiren baci ve qardaşlarimiza ünvanlanmışdı.
Yalniz xalqina, onun gücüne inanan, tarixine, meneviyyatina, psixologiyasina, istiqlaliyyet eşqine derinden beled olan MÜDRIK VETENPERVER bir REHBER ölkenin düşdüyü ağir veziyyetde bu sozleri şüurundan ,qelbinden keçire ve diline getire bilerdi. RESULZADE PUBLISISTIKASININ GÜCÜ HER ŞEYDEN EVVEL ONUN XALQ AZADLIQ IDEALLARINA OLAN INAMININ SARSILMAZLIĞINDA IDI.



[b]M.E.Resulzadenin KITAB şeklinde çap olunan eserleri:

1. Azerbaycan cümhuriyyeti
2. Çağdaş Azerbaycan tarixi
3. Azerbaycan respublikasi haqda bezi qeydler
4. Stalinle ixtilal xatireleri
5. Qafqaz problemi ile elaqedar olaraq panturanizm
6. Çağdaş Azerbaycan edebiyyati
7. Azerbaycan sairi Nizami
8. Azerbaycan edebiyyati
9. Esrimizin Seyavuşu
10.Azerbaycan problemi
11. Azerbaycan ve istiqlqliyyeti
12. Azerbaycanin hurriyyet savaşı
13. Etidaliyyun firqesinin tenqidi
14. Beşerin seadeti
15. Istiqlal mefkuresi ve genclik
16. Inqilabçı sosializmin iflasi ve demokratiyanin geleceyi
17. Aci bir heyat
18. Millet ve bolşevizm
19. Qafqasya türkleri
20. Milli tesanüd ( Milli hemreylik)

M.E.Resulzadenin emekdaşlıq etdıyı qezetler:


Şerqi Rus
Hümmet
Açıq söz
Tekamül
Füyuzat
Irşad
Tereqqi
Irane nou
Irane Ahat
Azerbaycan
M.E.Resulzadenin emekdaşlıq etdıyı jurnallar:
Türk yurdu
Şelale
Dirilik
İstıqlal
Qurtuluş
Qafqaz
Prometey
Azerbaycan

Meqaleleri


Iran türkleri
Yenı lısançılar ve türkçüler
Dil ictimai bir emeldir
Dirilik nedır
Milli dirilik
Azerbaycan respublikası
Azerbaycan edebıyyatı




<< 20-ci esrin evvellerinde Azerbaycan milli qurtuluş herekati yeni vuset almişdi ve bu dovr milli şüurun inkişafi ve formalaşmasinda yeni mahiyyet ile seciyyelenirdi. Azerbaycanin siyasi heyatini mueyyenleşdiren bu herekatin en gorkemli şexsiyyetlerinden biri Memmed Emin Resulzade idi.
Azerbaycanin musteqilliyi ve suverenliyi ugrunda yorulmaz mubariz Resulzadenin heyat ve yaradiciligi bu baximdan olduqca qiymetlidir.

Memmed Emin Resulzadenin dunyagörüşüne meşhur islam maarifperveri ve filosofu Şeyx Cemaleddin Efqaninin böyük tesiri olmuşdur. Efqaninin milli inkişaf konsepsiyasinin esas muddeasi milli birliyin zeruriliyinden ibaret idi. “Milletdenkenar xoşbextlik yoxdur.” Resulzade Efqaninin “Milli vehdetin felsefesi” eserini fars dilinden tercume ederek “Turk yurdu’ jurnalinda çap etdirdi ve onun sonraki fealiyyetinde , elece de ister vetende, isterse de muhaciretde yazdigi eserlerde, xususile “Esrimizin Seyavuşu” nda “milli vehdet” ideyalarinin guclu tesiri duyulur.

Azerbaycanin 3 rengli muqeddes bayragi da mehz Memmed Emin Resulzadenin yaratdigi ilk Demokratik Respublika dövründe qebul edilib.
“Musteqil dovletin muhum atributu olan 3rengli bayragin ehemiyyetinden xususi behs eden Resulzade onu humanizmin remzi, islam medeniyyeti ve Avropanin muasir sivilizasiyasinin remzi kimi qiymetlendirirdi.’ Bir defe yukselen bayraq bir daha enmez” demekle sanki o, evvelceden görürdü ki, uzun iller agır hüquqsuzluq şeraitinde olmuş Azerbaycan xalqini heç vaxt , heç ne heqiqi azadliq yolundan döndere bilmez, çünki

Sitat: “ AZERBAYCAN ÖZ DERINLIKLERINDE MUQEDDES ATEŞI QORUYUB SAXLAYIR. BU OD-ALOV ESRLERDEN BERI HAQQI AXTARAN XALQLAR ÜÇÜN DAN ULDUZUNA ÇEVRILMIŞDIR. QOY BU ATEŞ AZERBAYCANLILARIN QELBINDE ALOVLANSIN VE AZADLIĞA GEDEN AĞIR ENIŞ-YOXUŞLU YOLLARIMIZI IŞIQLANDIRAN, VETENIMIZIN GELECEYINE ŞEFEQ SAÇAN MEŞELE DÖNSÜN.”
Parlament dovru Resulzadenin tercumeyi-halinda xususi yer tutur. Onun parlamenti en murekkeb veziyyetlerden çıxara bilmek bacarığı, en vacib meseleler etrafinda muzakire apara bilmek qabiliyyeti , rehberlik etditi “ Musavat “ fraksiyasi adindan teqdim etdiyi qerar ve qetnameleri oldugu şekilde qebul etdire bilmek mehareti indi de adami heyran qoyur.

Resulzade gorkemli edebiyyatşünas idi. Eslinde siyasi ve ictimai xadim Resulzade publisist ve şair Resulzadeden başlayır. Onun milli ideyalari, siyasi dunyagörüşü evvelce şerde, senetde formalaşmışdı. Azerbaycan Cumhuriyyetinin millilik telimini, milli simvolikasinin elametlerini onun hemin dövr poeziyasindan toplamaq olar.
Resulzadenin bilavasite medeniyyet, tarix ve edebiyyat problemlerine hesr edilmish elmi eserleri, meqale ve meruzeleri onun yaradiciliginin muhaciret dovrune tesaduf edir. 1936-da Berlinde “Cagdaş Azerbaycan edebiyyati” , Varşavada “Azerbaycan edebiyyati” meqaleleri çap olunmuşdu. 1951-ci ilde ise Ankarada “ Azerbaycan şairi Nizami” adli sanballi monoqrafiyasinin çap etdirmekle Resulzade dunya nizamişünasliğina bir sira yeni fikirler , istiqametler getirmişdi.
Bu eserlerde onun senet görüşlerinin, estetikasinin derinliyini , tekamülünü görürük. O, medeniyyete milli ve tarixi kontekstde yanaşmağin terefdari idi. Muhaciret dövrünü aydin eks etdiren bu eserlerdeki xalqa ve vetene bağliliq oxucuda Resulzade edebi irsine boyuk maraq ve sevgi oyadir.
XALQIMIZIN BOYUK OGLU RESULZADENIN EDEBI-SIYASI IRSI BU GUN HER BIR AZERBAYCANLININ VETENPERVERLIK ,SEDAQET RUHUNDA TERBIYESI ÜÇÜN ETIBARLI MENBEDIR.
Azerbaycan xalqinin taleyinin bir parçasi olan Resulzadenin menali heyatina , dolgun yaradiciligina bu gun ani bir nezer salmaqla biz Vetene, musteqil Azerbaycana sedaqet timsalli boyuk bir şexsiyyetin canli obrazi ile görüşürük. Bu sedaqet , bu sevgisi ile o, Azerbaycan xalqinin mehebbetini qazanmiş ve ve qelblerde ebedi mesken salmishdir. Resulzade prinsipe sedaqetin , mefkureye bagliligin, sebr ve fedakarligin, ezm ve qudretin timsali idi.


20 YAŞINDA “ INSANLARA HURRIYYET, MILLETLERE ISTIQLAL” ARZUSU ILE SIYASI HEYATA ATILMIŞ RESULZADE “INSANLARA HURRIYYET, MILLETLERE ISTIQLAL” FIKRI ILE DE 72 YASHINDA HEYATLA VIDALASHDI. LAKIN, ÖMRÜNÜN SON ANINA QEDER INAM ONU TERK ETMEDI.

AZERBAYCAN DEMOKRATIK CUMHURIYYETININ SUQUTUNDAN SONRA RESULZADE 3RENGLI MILLI BAYRAGIMIZIN HER BIR KESIN RUHUNDA , QELBINDE QORUNUB SAXLANILACAGINA INANIRDI. Azerbaycani yeniden musteqilliye qovuşdurmaq arzusu ile yaşayanlar bu inamdan güc alıb “ Bir kere yukselen bayraq bir daha enmez” heqiqetini bu gün bir daha tesdiq etdiler.>>


Menbe: publisist Elchinin 1994-cu ilde chap olunmush “MEMMED EMIN RESULZADE ” adli kitabi

Movsum Aliyev ve Bekir Nebiyev “MEMMED EMIN RESULZADE ”[/b]